Tegenover een verzameling van het Goede het Schone en het Juiste ligt het kwade in alle vormen. Hoewel het kwaad een eigen dynamiek heeft is het niet een zelfstandige buiten ons liggende entiteit. Er is geen bovennatuurlijke duivel die ergens vanuit een buitennatuurlijk domein het kwaad loopt te stimuleren en te coördineren. Het kwaad mag dan stabiel lijken, het vernietigd uiteindelijk altijd zichzelf. Eventueel inclusief de mens en de natuur. Zo sterk kan het zijn, maar op lange termijn duurzaam en stabiel is het niet. Er is een werkelijkheid en er zijn processen die uit evenwicht raken. Niet in de laatste plaats menselijke processen en percepties of verkeerd gekozen oplossingen voor reële problemen. Het kwaad in onze samenlevingen kan voort komen uit eng eigenbelang. Maar het kan ook voortkomen uit doorgeslagen pogingen het goede te doen. Uit halsstarrig vasthouden aan visies of aan gedrag dat zich al lang niet meer laat legitimeren. Het kan voortkomen uit rotoplossingen voor een probleem of uit oplossingen die eerst goed waren maar door de tijd zijn achterhaald. En het kan ook bestaan uit de pure valsheid en misbruik in de vorm van een moraalloos eigenbelang en een totaal gebrek aan empathie of verantwoordelijkheidsgevoel. Het kwaad bestaat. De hel ook. De strijd ertegen ook.
In de manier van denken die in de blog 999 uiteen zijn gezet kent de verschrikking wel de tegenstelling maar niet een functionerend een evenwichtsmechanisme. Het bemiddeld de tegenstelling niet. Het heeft geen werkende oplossing voor het probleem dat in de tegenstelling besloten ligt. Het leidt daarmee tot kwade zaken, vernietiging, verdriet, pijn, vernedering, oorlog armoede en zinloosheid. In plaats van drie posities kent de tegenstelling maar twee posities. Het proces is niet hanteerbaar en niet beheersbaar. Het evenwichtsmechanisme is afwezig of verwaarloosbaar of functioneert onvoldoende. Het kwaad bestaat. In ontelbare vormen.
Als een groot voorbeeld van onze tijd kan de tegenstelling tussen het kapitalisme en het communisme gelden. Zelden bracht een zo grote strijd tussen twee systemen zoveel ellende met zich mee. Terwijl in het midden een dynamische mix gevonden kon worden van publieke, private en plurale organisatievormen[1] schieten de VS en haar vazallen door in een extreem marktgerichte en individualistische anti overheidsideologie en het communisme in een fundamentalistisch en collectivistisch anti vrij ondernemerschap. Beide met enorm schadelijke sociale en economische gevolgen. Elkaar op afstand bestrijdend in oorlogen, vaak buiten het eigen grondgebied. Bij elkaar met een schade en menselijke ellende die gelijk staat met de grote oorlogen van de 20ste eeuw.
Zo groots hoeft de onbemiddelbare tegenstelling natuurlijk niet gezocht te worden. In het “gewone leven” zijn er al ontelbaren te vinden in de (huwelijks)relaties die mislukken, of in verkeersongelukken, of in het niet helemaal of helemaal niet goed tot stand komen van genetische programma van een foetus of in natuurverschijnselen die waar we ons niet goed tegen beschermd hebben en die we soms zelfs zelf veroorzaken.
Vaak zit het kwaad onverbrekelijk verweven met het goede. Verweven als een zee die voedsel en handel en plezier brengt, maar ook levens neemt. Als een vulkaan die vruchtbare as brengt, maar ook vernietigd. Als mensen die liefde brengen, maar ook verdriet. Als concurrentie die vernieuwing brengt, maar ook venijnigheid, vals spel en vernietiging. Vaak hanteren we dat en brengt het schoonheid voort. Soms lukt het niet en volgt vernietiging of het omslaan van verdriet in een alle schoonheid verterende bitterheid.
Terug naar het onderwerp van deze blog: een gegeven aantal van de thema’s om het kwaad onder woorden te brengen.
Net in de eerdere blog gebruiken we voor de indeling in thema’s de posities van de tegenstelling die het kwaad veroorzaakt heeft. In dit geval – omdat de middenpositie ontbreekt – het getal 2. In directe zin is het kwaad meestal wel herkenbaar. Maar omdat het kwaad een eigen dynamiek heeft en daarmee ogenschijnlijk een eigen evenwicht lijkt te hebben drukken we het uit als 3 x 2, dus als het getal 6.
Complexe kwade processen drukken we uit als 3 x 6. En daar laten we het bij: 18 thema’s in drieën verdeeld: 6 6 6.[2] De verdeling in drieën zie ik als een continuüm: als een oplopend van helaasheid naar domheid naar kwaadaardigheid.
Samen met de liefde voor de het Goede, het Schone en Juiste vormt het kwaad een krachtige motor om het goede te doen, een waarlijk Yin – Yang achtige verhouding. Het kwaad bestaat – helaas. Het is een functie van het Goede. Wie het daar defaitistisch bij laat geeft het kwaad ruim baan en veroorzaakt de hel op aarde.
D.T.
Juli 2020
[1] Zie o.a. Henry Mintsberg in zijn boek “Rebalancing Sociëty, Radical Renewel Beyond Left, Right and Centre
[2] U kunt het geloven of niet. Ik had dit aanvankelijk niet verzonnen, maar het doemde in mijn denkproces op en het drukt symbolisch prima uit waar ik heen wil)